|
Ĺwiat eMki
Jan Przypkowski
Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu. CD-ROM http://www.sztuka.net.pl/...Sum=-1042723379 W Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk dobiegła końca realizacja projektu, otwierającego nowy rozdział w archiwistyce. Jego celem była digitalizacja i stworzenie komputerowej bazy danych bezcennych zdjęć, pochodzących z dawnych zbiorów Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu. Przedsięwzięcie, wsparte finansowo przez fundację Die Zeit z Hamburga, zostało zrealizowane we współpracy z Niemieckim Instytutem Historycznym w Warszawie. Jego znaczenie polega nie tylko na udostępnieniu zbioru rzeszom badaczy i osób zainteresowanych. Ma również wymiar symboliczny, gdyż dzięki niemu na płycie CD-ROM dokonało się scalenie zespołu archiwalnego, po drugiej wojnie światowej podzielonego między Zbiory Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, Archiwum Państwowe w Olsztynie oraz Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Dzieje zbiorów fotograficznych Konserwatora Zabytków w Królewcu sięgają roku 1890, kiedy architekt Adolf Bötticher rozpoczął na zlecenie władz naukową inwentaryzację zabytków sztuki Prus Wschodnich. W ciągu ponadpięćdziesięcioletniej działalności urząd konserwatorski zgromadził pokaźne zbiory. W swej zachowanej części archiwum fotograficzne wykracza daleko poza inwentaryzację zabytków sztuki i architektury, stanowiąc niejako dokumentację tej historycznej prowincji Niemiec w ogóle. Oprócz zdjęć budowli świeckich i kościołów wraz z wyposażeniem liczne są fotografie urbanistyki, zabudowy wiejskiej, architektury ludowej, zakładów przemysłowych czy budynków użyteczności publicznej. Z wielkiej ilości ocalonych klisz warto wymienić zbiór zdjęć katedry w Królewcu, restaurowanej w latach 1901-1907, czy kilkaset negatywów pozostałych ze szczegółowej dokumentacji urbanistyki Królewca, sporządzonej w latach 1907-1913. Sfotografowano wówczas metodycznie, ulica po ulicy i róg po rogu, całe centrum miasta w obrębie dziewiętnastowiecznych fortyfikacji, utrwalając przy tym bardzo rzadko fotografowane dzielnice. Warto też wspomnieć zespół negatywów autorstwa Antona Ulbricha, który w latach 1904-1909 prowadził badania nad rzeźbą nowożytną Prus Wschodnich. Zachowały się także liczne ujęcia wnętrz zamku w Królewcu, a między nimi zdjęcie eksponowanej tam w roku 1943 Bursztynowej Komnaty. Zespół akt konserwatora w wyniku zbyt późno zarządzonej ewakuacji nie zdążył nigdy opuścić prowincji. Już po objęciu tych terenów przez polską administrację znaleziono je w wagonie stojącym na bocznicy kolejowej pod Toruniem. Archiwum negatywów zostało przewiezione do Państwowego Instytutu Sztuki w Warszawie (obecnie Instytut Sztuki PAN), zaś ocalałe dokumenty pisane wraz z dołączonymi do nich odbitkami fotograficznymi trafiły w 1952 roku do Archiwum Państwowego w Olsztynie. W Instytucie Sztuki PAN znajduje się nieco ponad 6600 negatywów z tego archiwum. Z tej liczby 500 klisz pozostawało dotychczas nieopracowanych, a tym samym niedostępnych dla badaczy. W Archiwum Państwowym w Olsztynie zachowało się 1147 odbitek fotograficznych niemających pokrycia z negatywami przechowywanymi w IS PAN, a w Muzeum Warmii i Mazur ? 66 odbitek. W ramach projektu wszystkie te zdjęcia zostały zeskanowane i komputerowo wyretuszowane. Rozdzielczość archiwizowanych skanów umożliwia wykorzystywanie ich do publikacji, jak również wykonywanie tradycyjnych odbitek na papierze światłoczułym do wymiarów 30 × 40 cm włącznie. Wydawnictwo multimedialne IS PAN Prusy Wschodnie ? dokumentacja historycznej prowincji... zawiera wszystkie zdjęcia w formacie JPG (razem 7841) wraz z opisami w formie dwujęzycznej, polsko-niemieckiej bazy danych. Do jej stworzenia użyty został program SEZAM ? polska wersja marburskiego MIDASa, programu przeznaczonego do opisywania dzieł sztuki, od wielu lat stosowanego w różnych krajach Europy. W bazie zostały ujęte wszelkie uwiecznione na zdjęciach dzieła sztuki. Każdy zabytek opisano z uwzględnieniem klasyfikacji do odpowiedniego gatunku, w miarę możliwości także z określeniem autora, daty powstania lub późniejszych przekształceń, stylu, materiału oraz pierwotnej lokalizacji obiektu. Łatwe poruszanie się w zbiorze zapewnia wyszukiwarka, pozwalająca na prowadzenie w bazie poszukiwań według dowolnych kryteriów. Z jej pomocą można budować złożone zapytania, wybierając hasła z listy rozwijanej i łącząc je słowami ?i?, ?lub? oraz ?nie?. Pozwala to natychmiast dotrzeć do będących przedmiotem zainteresowania grup obiektów oraz do ich zdjęć. Podobnie opisane są wszystkie zdjęcia. Oprócz tytułu, datowania i nazwiska autora opisy zawierają też wszelkie inne niezbędne informacje, w tym obecne miejsce przechowywania i numer inwentarzowy. Z pomocą wyszukiwarki można z łatwością uzyskać dostęp do listy zdjęć z wybranej miejscowości (a w przypadku Królewca ? również dzielnicy miasta), ewentualnie do fotografii przedstawiających konkretną rzekę czy jezioro. Możliwe jest także wyszukiwanie zdjęć według zawartej w nich ikonografii. Przy każdym dokumencie opisującym fotografię podane jest bowiem w formie hasłowej wszystko, co widać na zdjęciu ? od pojęć o charakterze ?nadrzędnym? do bardziej szczegółowych. Uwzględniane tu są oczywiście przede wszystkim fachowe terminy z zakresu sztuki lub architektury, lecz nie tylko, jako że wydawnictwo nie jest przeznaczone wyłącznie dla historyków sztuki; zbiory królewieckie są skarbnicą wiedzy również dla historyków, historyków fotografii, socjologów, etnografów czy po prostu amatorów zainteresowanych starymi zdjęciami. Poza fotografiami na płycie opublikowany został także zespół 51 akwarel, stanowiących dokumentację gotyckich fresków z katedry w Królewcu, przechowywany w Archiwum Państwowym w Olsztynie. W skład CD ROM-u weszła też elektroniczna wersja inwentarza wszystkich zasobów Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu, przechowywanych w AP Olsztyn, sporządzonego przez Stanisława Różańskiego, który w latach pięćdziesiątych XX w. opracowywał ten zespół, jak również - dostępny dotychczas tylko w formie maszynopisu - jego historyczny już dziś tekst Wstęp do inwentarza archiwalnego zespołu ?Der Provinzialkonservator der Denkmäler der Kunst und der Geschichte der Provinz Ostpreussen?. |
Podstrony
|